Vakantie!
Heerlijk toch! Of niet?

Voor ouders van kinderen met autisme is vakantie soms een zware opgave.
De huidige pandemie heeft daarenboven misschien wel heel wat vakantieplannen in de war gestuurd. 

Kinderen met autisme vertonen in schoolvrije periodes wel eens vaker probleemgedrag, zoals woede-uitbarstingen, huilbuien, soms zelfs ware vernielzucht.
Anderen lopen de hele dag achter je aan "Wat moet ik doen?", "Speel je mee?", "Ik verveel mij!", ...
Dat kan behoorlijk frustrerend zijn als ouder. 
En misschien vind je het ook raar dat je kind die vrije tijd niet super leuk vindt... alle moetjes zijn tenslotte weg, geen school, geen strijd om naar die hobby of afspraak te vertrekken, ..., gewoon vrije tijd.


​Vrije tijd

Vrije tijd veronderstelt keuzes maken, iets leuks doen, iets aangenaam, er zin in hebben, ...
Bovendien is vrije tijd ook contextgebonden.
Wie echter contextblind is, ziet het niet vanzelf. Veel kinderen met autisme vinden het daarom moeilijk om zelf iets te bedenken om te doen, vooral als ze nog erg jong zijn.
Daarnaast komen ze traag tot niet op gang en hebben ze het moeilijk om weer te stoppen eenmaal ze bezig zijn aan een activiteit.
Het zijn maar enkele voorbeelden van de moeilijkheden die zij ondervinden en die onduidelijkheid en stress veroorzaken.

Eigenlijk is het dus helemaal niet raar dat vrije tijd moeilijk is voor mensen met autisme als je even stilstaat bij de manier waarop hun autistisch brein werkt.
Contextblindheid en een gebrekkige Theory of Mind (TOM), Centrale Coherentie (CC) en Executief functioneren (EF) strooien namelijk heel wat roet in het eten.

Voor zij die nog niet vertrouwt zijn met deze termen, geef ik kort wat info, gelinkt aan ons onderwerp 'Vrije tijd'.


Contextblindheid, TOM, CC en EF

Contextblindheid komt er kort gezegd op neer dat mensen met autisme de context waarin iets gezegd wordt of waarin iets gebeurt, niet spontaan gebruiken.
Hiertegenover staat dat ze soms wel gebruik maken van een herinnering die in een andere context thuishoort.
Een voorbeeld: Je zegt tegen zoonlief: "Bouw maar iets". Zijn doos lego staat namelijk voor hem op de mat.
Maar zoon denkt: "Echt!? Mag ik nu toch weer schermtijd en Minecraft spelen". 
Dit leidt natuurlijk tot spanningen, misschien zelfs ruzie.

       Maar heeft er iemand hier echt ongelijk?
       Is het niet enkel een kwestie van een anders geprogrammeerd brein?

En stel dan nog dat hij het juist zou begrepen hebben.
Was de instructie dan duidelijk? "Bouw maar iets."
       Iets?
       Wat moet ik dan bouwen?
       Hoe lang mag ik eraan werken?
       Waar moet ik dat precies doen?
       Hoe groot moet of mag het zijn?
       Helpt er iemand mee?
       ... 

Daarnaast kunnen open vragen zonder context ook heel wat frustratie en teleurstelling veroorzaken. De vraag "Wat wil je doen?" geeft wel eens onrealistische antwoorden in die context.
Bv. "Naar Plopsaland gaan" terwijl het misschien al laat in de namiddag is.

TOM is het vermogen om je voor te stellen hoe een andere persoon een situatie beleeft, om je te kunnen verplaatsen in het perspectief van die andere. 
Wie dit kan, ontwikkelt de vaardigheid om te weten/beseffen dat het gevoel/idee/... van iemand anders niet hetzelfde hoeft te zijn als dat van jezelf.
Wanneer iemand voldoende TOM heeft, staat hij er ook bij stil om dit na te vragen bij de ander. Iemand die dat niet beseft, heeft het niet alleen moeilijker met samenspelen, maar ook met het stellen van vragen aan de ander, bijvoorbeeld "Mama, bedoel je dat ik dan Minecraft mag spelen?" of "Hoe speel jij dat spel?" 

CC is het zien van samenhang in bijvoorbeeld materialen, tijd, ruimtes, ...
Zo kan puzzelen moeilijk zijn wanneer je CC erg gebrekkig is. Je ziet dan niet welke stukken wel samenhoren en welke niet.
Dingen die je leerde in het verleden kunnen toepassen in het hier en nu, iets doen met oog op de toekomst, iets geleerd rigide toepassen, ... dat heeft dan weer allemaal te maken met samenhang in tijd.
Begrijpen waar je wel en niet met de bal mag spelen is een voorbeeld van samenhang zien in ruimtes.

EF is het mechanisme dat ons in staat stelt om probleemoplossend te denken. Deze vaardigheid heb je nodig voor heel wat dagdagelijkse activiteiten, bijvoorbeeld het beginnen aan een taak.
Stel je wil een puzzel maken, dan moet je bedenken welke puzzel je wil maken, waar je die wil maken, hoeveel plaats je nodig hebt, ... En als dan plots blijkt dat je niet genoeg plaats hebt voorzien, moet je je plan bijsturen, een oplossing bedenken. Wanneer deze vaardigheid niet of gebrekkig aanwezig is, geeft dat vaak moeilijkheden.


Zoeken naar evenwicht

Terug naar de essentie: Vakantie en vrije tijd.
De grote uitdaging is om het aanbod en de behoefte op elkaar af te stemmen, om de basisrust steeds te bewaken.
Wat kan het kind, wat vindt het leuk, ... ?
En wat geeft voldoende, maar niet te veel, uitdaging?
Het vraagt wat inspanning van jou als ouder om de invulling van vrije tijd auti-vriendelijk te maken, maar op termijn vermindert het de afhankelijkheid en frustraties bij je kind en dus ook bij jezelf. 
Win-win dus!

Ben je voldoende gemotiveerd? Hier gaan we dan :)


Vrije vrije tijd en georganiseerde vrije tijd

Eerst en vooral is er een verschil tussen vrije vrije tijd waarbij niks moet en niksen ook mag en georganiseerde vrije tijd.
Voor sommige activiteiten is enige organisatie vooraf van jou vereist, voor andere niet.
Alles hangt af van de mogelijkheden van het kind dat je in gedachten hebt, van zijn of haar welbevinden op dat moment, van omgevingsfactoren, ...

De vrije vrije tijd

Begin met begrenzen. Laat deze tijd dus niet helemaal open en bijgevolg contextloos voor je kind.
Doe dit door autismevriendelijke keuzes te geven naar inhoud, tijd, ruimte etc.
Baken de keuzes met andere woorden af.
​Bv. "Alles wat op dit lijstje staat mag je doen in je kamer." of "Kies iets uit deze doos om te spelen op de mat".
Maar denk eraan, niks doen mag ook. Als je kind ervoor kiest om niets van het lijstje te doen en gewoon op bed te liggen, is dat ook ok. Het doel is tenslotte ontspanning.

Gebruik eventueel een timer (maak het m.a.w. visueel) of verwoord tot wanneer je kind mag spelen, bijvoorbeeld "tot we aan tafel gaan om te eten" of "tot je tekening ingekleurd is".

Hou het niveau van je kind steeds in gedachten. Begrijpt hij of zij geschreven tekst voldoende of zijn foto's of picto's een betere keuze? Vaak is het beter een manier te kiezen die onder het niveau van kennis van het kind zit. Op die manier lukt het ook nog goed om de opties te begrijpen op dagen dat het stressniveau wat hoger zit. Visualiseren is steeds een goed idee.
Bedenk ook steeds dat vrije tijd betekent dat je opties geeft die je kind ook echt leuk en ontspannend vindt.

Wees consequent. Doe je dat niet, dan bestaat het gevaar dat je kind erg dwingend steeds hetzelfde wil doen, bijvoorbeeld spelen op de switch.
Maak steeds de gevolgen van het kiezen duidelijk. Mag je kind 1 ding kiezen van het lijstje en zijn de andere keuzes dan ineens weg? Of mag je kind daarna iets anders kiezen uit de opties?
Er is een verschil tussen 1 keuze of een keuze van volgorde. Maak duidelijk welk soort keuze je bedoelt.
Tot slot: bezint vooraleer je begint. Denk goed na over volgende vragen:
Zijn de opties zichtbaar voor je kind? Zijn ze begrepen? Zijn ze gekend? En zijn ze haalbaar?

De georganiseerde vrije tijd

Ook hier geldt als eerste de regel dat het vrije tijd is en dus per definitie iets inhoudt dat je kind leuk en ontspannend vindt.
We organiseren vrije tijd omdat dit voor kinderen met autisme veel onduidelijkheden wegneemt en daardoor rust geeft en dus ontspannend is.
Het doel en het einde van de opdracht moeten van bij het begin duidelijk zijn.
Ook hier kan je werken met lijstjes waaruit je kind kan kiezen.
Het verschil zit hem in de organisatie. Jij organiseert het voor je kind.
Een voorbeeld kan zijn het inkleuren van een tekening. Afhankelijk van het niveau van je kind organiseer je zelf meer of minder. Zo kan je voor het ene kind een doos klaarleggen met potloden, een gum, een slijper en een tekening. Voor het andere kind maak je een lijstje: kleurpotloden vind je in de schuif van het bureau, een slijper in de doos bovenop het bureau, ...

Naast de vrije vrije tijd en de georganiseerde vrije tijd is er ook de mogelijkheid samen met je kind nieuwe activiteiten te verkennen.
Let wel op, dit is geen ontspanning.
Maar als je kind het leuk vindt, wordt het op termijn misschien iets om toe te voegen aan het vrijetijdslijstje.


Vrije tijd is dus geen eenvoudige opdracht, niet voor het kind, niet voor de ouder.
Maar met wat inspanning, en soms wat hulp, is het niet onhaalbaar. 
We hebben nog een hele maand vakantie voor de deur staan nu ...
Hou de moed er in en wees creatief maar duidelijk!


En voor wie het bos door de bomen niet meer ziet, maak gerust een afspraak, dan zoeken we samen naar mogelijkheden die voor jullie specifieke situatie haalbaar zijn.


​Succes en geniet van de vakantie! :)


​       - Leah Volders -

Wat zou ik toch graag een handleiding schrijven voor ouders van kinderen met autisme.
Jammer genoeg gaat dat niet... 
Autisme is een gedragsstoornis, zichtbaar aan de buitenkant.
Maar het vindt zijn oorsprong binnenin.
Iedereen is anders, elk kind is uniek. Zo ook elk kind met autisme.

Dus een handleiding?
Nee, die is er niet.

Maar handvaten, die zijn er wel.

Dus ja, het wordt weer beter, de eerste stap is gezet. 
'Weten' is het begin van een nieuwe en betere leefwereld - thuis, in de opvang, op school, overal. 
Het feit dat je deze blog leest, betekent dat je de uitdaging aangaat. 

Vragen om hulp vergt veel moed. 
Toch is het van belang zo snel mogelijk die auti-bril te dragen. 

Want alleen dan wordt het weer beter.
En is 'anders-zijn' buitengewoon uniek.

     Leah Volders